miércoles, 13 de abril de 2011

1811: RECOÑECEMENTO E TAXA DE BENS PARA O COBRO DE RENDAS

O documento mais antigo achado no arquivo particular de Gertrudis Nogueira Vidal data de 1811 e consiste nun caderno manuscrito de 61 folios (122 páxinas) que posiblemente tería máis pero faltan os folios do principio e os do final, atados cun fío e en estado deficiente de conservación. A pesar diso podemos extraer a conclusión de que o documento consiste nunha relación de bens de varios veciños elaborada por peritos habilitados para o cobro de rendas por parte da igrexa. Así podemos ler en varios fragmentos o seguinte:

“... proceder a su desempeño vien y fielmente, sin agravios a ningún interesado; en efecto con presencia del testimonio de Apeo, memorial de vienes y poseedores y deligencias con estos practicadas, procedió al reconocimiento y tasa de dichos vienes y subsidiariamente, a la distribución y prorrateo de rentas, entre los poseedores ... “

“ ... de la renta del foral Grande de la Iglesia de Santa Maria de Vendillo [...] sus bienes [...] referido lugar y sus terminos por el qual se pagan por medio de sus poseedores [...] dieciocho canados de vino [...] y según conbenio berbal que sus poseedores y el cura actual y su antecesor D. Josef Diaz de Guitian han hecho según consta del último prorrateo que asi tambien combiene el actual cura parroco D. Joaquin Agustín Arias [...]”

Despois da introdución e exposición dos primeiros folios, o que atopamos é unha sucesión das partidas que compoñen o foral e a quen pertencen: listado de partidas

O listado ten até setenta persoas, como os folios do final do caderno estan deteriorados, supoñemos que a relación de persoas enumeradas seria maior, transcribiremos o contido que fai referencia a Antonio Abelaira (Cima de Vila - Vindillo) con grafía actual para a súa mellor comprensión. Partida de Antonio Abelaira.

En xeral en todas as partidas inclúese unha relación das leiras aforadas cos seus lindes, número de partida dentro do apeo e memorial[1] , descrición, valor e o importe en diñeiro e/ou especies que deben pagar á Igrexa[2] .

Todo o documento esta escrito en castelán, aínda que o galego úsase en todos os topónimos dos numerosos lugares de Bendilló que se enumeran. Desde 1811 até a actualidade moitos deses topónimos cambiaron a grafía e nalgúns casos sufriron modificación, vease Vindillo = Bendilló ou a Esfarrapa = Farrapa.


[1] Definición de Apeo: trátase dun documento xuridico onde se fai reconto e delimitación de todas as heredades que nun determinado lugar correspondian, no noso caso a Encomenda de Quiroga, ben por ser da súa propiedade ou ben por exercer determinados dereitos sobre o mesmo.

[2] Neste caso a Encomenda de Quiroga.

jueves, 7 de abril de 2011

"LA ALDEA GALLEGA. Estudio de derecho consuetudinario y economía popular"

Hoxe imos recomendar unha lectura moi interesante: "La aldea gallega. Estudio de derecho consuetudinario y economia popular" Nicolas Tenorio, 1914; a obra podémola atopar en: http://www.ezaroediciones.com/wp-content/uploads/2008/01/15-g1_la-aldea-gallega.pdf pra todos aqueles que lles interese a Antropoloxía cultural de Galicia. A proximidade de Bendilló coa zona na que se centra o estudo (Viana do Bolo), fai que se compartan moitas semellanzas, polo que a súa lectura é moi interesante pra entender e coñecer costumes que fai ben pouco tempo eran as nosas.

INSCRICIÓN NA FACHADA PRINCIPAL DA IGREXA DE BENDILLÓ

O noso entender reza a inscrición situada no alto da fachada principal da igrexa de Bendilló o seguinte: "HIZOSE ESTA OBRA EN EL AÑO DE 17..4; SIENDO CURA DON JOSEPH DIAZ DE GUITIAN". Temos dúbidas en cando a data, podería ser 1734 ou ben 1794, o certo e que este cura da feligresia de Santa Maria de Bendilló ocupaba o cargo no ano 1752 como se recolle no Catastro de Ensenada, e temos noticia de que xa no ano 1811 a praza de cura estaba ocupada por outro chamado D. Joaquin Agustin Arias. Estas datas só sinalan que se fixeron obras na igrexa, non indican o ano de construcción da mesma que con toda probabilidade e anterior.

miércoles, 30 de marzo de 2011

1720: O PAGO DA LUCTOUSA

Con anterioridade xa mencionamos este imposto chamado Luctuosa que estaban obrigados a pagar os veciños de Bendilló a Encomenda de Quiroga. A Luctuosa consistia en que a morte dun veciño entregabase a Encomenda un obxeto (un animal, diñeiro, prendas de vestir, ...) como símbolo da transmisión do dominio útil o seu sucesor. Este imposto foi moi discutido polos pobos que estaban obrigados o pago de numerosas rentas, foros, impostos tanto a igrexa como a coroa. No caso de Bendilló durante moitos anos loitou nos tribunais pra non ter que pagar a Luctuosa, asi o recollen Isidro Garcia Tato et ali, no libro "Las Encomiendas gallegas de la Orden de San Juan de Jerusalem. Estudio y edición documental: La Encomienda de Quiroga, Tomo II-I" asi contan estes autores o seguinte: "... el 24 de marzo de 1720 un total de 113 vecinos del partido de Bendollo[1], lugares de Fiais (4), Soutordei (26), Sequeiros (11), Paradaseca (7), Os Novais (11), Vilar de Mondelo (7), Bendilló (7), Villaester (11), Bendollo (26), y Soldón (3), dieron poder a Juan Diaz de la Fuente, presdítero y abad de Bendilló, y a Franscisco de Moure y Somoza, vecino de Bendollo, para que presentasen pleito en cualquier audiencia o tribunal contra los abusos que se cometían en el cobro de las luctuosas, llegando a calificar esta carga como sigue:

"Que en los lugares donde residen los otorgantes por los comendadores y administradores que an sido y son de la encomienda de Quiroga, que es de la Relixión de San Juan, se a cobrado y cobra un derecho ynjusto con título de luctuosa, llevando con fuerza y violenzia al fallezimiento de cada persona maior de cada uno de los lugares donde son vezinos los otorgantes y de los forasteros que transitando por esta xurisdicción mueren en ella, la maior caveza de ganado que tenga, o la mexor alaxa que se le alla, practicando su cobranza solamente con todas las personas de ygual estado que los otorgantes y no con los que por su autoridad y poderío les pareze se pueden resistir. Por no tener, como no tienen los comendadores ni sus administradores prebilexio spezial ni otra conzesión para que con causa lexitima puedan executar la cobranza de tal derecho, y respecto de ser como es éste que llaman luctuosa yndevido, asi por falta de título lexítimo para su posesión y toleranzia como por ser un feudo tiránico, yntroduzido contra la Relixión y la xustizia, exaltada a spensas de su real sangre por los católicos monarchas, predeezesores de la Cathólica Magestad de nuestro rey y señor (que Dios guarde) a fin de exsimir y libertar la piadosa propensión natural de Su Real Ánimo a todos los vasallos desta monarchía de la infame servidumbre en que los abía puesto la malizia y la tirania e oposizión que en sí tiene a nuestra santa ley, será causa bastante para que los vezinos que ai en los lugares del partido de los otrogantes, oprimidos con tan rigurosa contribuzión, dexando sus casas, despueblen los lugares, de que resultará no menor daño al Real Patronato, faltando por este medio la que tan gustosamente tributan oi a S. M. ..."

Esta reclamación dos veciños aínda seguia vixente no ano 1753, como recolle o Catastro de Ensenada, os veciños de Bendilló tiñan por esa data un pleito na Audiencia Real ca Encomenda de Quiroga pra non ter que pagar a referida luctuosa.

[1] A Encomenda de Quiroga estaba dividida en partidos pra súa mellor administración e control, asi Bendilló pertenecía o partido de Bendollo.

miércoles, 16 de febrero de 2011

MULLERES NA VENDIMA


Hoxe publicamos un interesante documento gráfico que chegou as nosas mans gracias a xentileza de Sara Mondelo Nogueira, nel vemos as mulleres de Bendilló nas labouras da vendima cando ainda se usaban os cestos de castiñeiro, pola vista parecenos que estan no lugar da Medorra.

lunes, 24 de enero de 2011

“LIBRO DE LOS SECRETOS DE LA AGRICULTURA, CASA DE CAMPO Y PASTORIL”

Non é frecuente atopar libros antigos nas casas da aldea de Bendilló, como no resto das aldeas antes unha porcentaxe moi grande dos veciños non tivo a oportunidade de ir á escola senón que desde moi pequenos íase a traballar, polo que os libros eran un articulo bastante escaso, por iso parécenos interesante mencionar o achado dun unico libro na casa da Hedra, a casa dos Nogueira Abelaira; o libro en cuestion é un libro que tivo moita difusión no seu momento, o seu titulo é: “LIBRO DE LOS SECRETOS DE LA AGRICULTURA, CASA DE CAMPO Y PASTORIL” de Frei Miguel Agustín, editado en 1722 en Barcelona; consiste nun tratado agrario do século XVIII onde se recollen todo tipo de saberes relacionados co campo, sobre o horto, as sementes, a plantación, remedios caseiros para enfermidades, sobre a fabricación do pan, sobre a lúa e os planetas e a súa relación coas plantas, etc.. Todo un manual de agricultura e saberes diversos de grande utilidade para as xentes do campo, o noso exemplar sen dúbida foi consultado moitas veces posto que xa ten un deterioro importante, perdeuse a portada e esta protexido por unha cuberta de coiro bastante tosca cosida con tiras de coiro tamen que lle dá un aspecto bastante rustico. Como vemos en Bendilló os veciños non vivian illados do mundo senón que coñecían aqueles temas que eran do seu interese.

lunes, 10 de enero de 2011

1892: EMIGRACIÓN A CUBA




O Documento[1] que presentamos hoxe sérvenos para estudar outro momento da historia da nosa parroquia. Trátase da autorización que concede Isabel Vidal, veciña de Vilar de Mondelo ao seu marido José Rodríguez López para emigrar a Cuba, no reverso do documento atopamos un certificado expedido polo alcalde de Quiroga D. Severo Álvarez onde di que o mencionado é xornaleiro do campo, vexamos a trascripción detallada de ambos documentos:

“En la casa consistorial de S. Martín de Quiroga á quince de febrero de mil ochocientos noventa y dos. Ante el Sr. Alcalde y mi secretario compareció Jose Rodríguez Lopez vecino de Vilar de Mondelo é Isabel Vidal vecina también del expresado Vilar, provistos de sus correspondientes cedulas personales, manifestando la Isabel que concedía permiso á su marido para que pudiese dirigirse á la isla de Cuba en demanda de trabajo aprovechando el viaje gratis que concede el Gobierno. No firman ninguno de los dos por lo que lo hacen a su ruego Eufrasio Díaz y Manuel Rodríguez vecinos de esta villa [firmas]”“Severo Alvarez, Alcalde del Ayuntamiento de Quiroga, CERTIFICA: que Jose Rodríguez Lopez, vecino de Vilar de Mondelo en este distrito, es jornalero del campo y se dirige a la isla de Cuba con objeto de dedicarse a las faenas agrícolas. Y para que conste á petición del interesado expido la presente que firma en Quiroga a quince de febrero de mil ochocientos noventa y dos. Firmado Severo Alvarez”


Dende 1868 España enfrontouse en Cuba a unha insurrección anticolonial que se estendeu durante dez anos, para contrarrestar esta situación pensouse en promover a inmigración dende a península, así o Goberno comezou a ofrecer viaxes gratuítas a Cuba coa finalidade de levar xornaleiros e familias á illa, neste contexto histórico enmárcase o documento que hoxe analizamos, só un ano antes en 1891 creouse a "Sociedad Protectora del Trabajo Español en las posesiones de Ultramar", é con esta institución con quen viaxará a Cuba o noso protagonista, do porto da Coruña partía o 21 de febreiro de 1892 o buque Alfonso XIII da Compañía Transatlántica levando a bordo a José Rodríguez López coa tenra idade de 24 anos[2] non sabemos canto tempo estivo en Cuba, nin se regreso ou non a Galicia, pero o certo é que as condicións para traballar debéronse volver criticas en 1895 cando comeza a guerra entre Cuba e España, guerra que como é ben sabido finalizou en 1898 coa vitoria de Cuba que logrou a súa ansiada independencia.


[1] Pertence ao Arquivo persoal de Gertrudis Nogueira Vidal.


[2] Asi consta na lista de embarque AHN, ULTRAMAR, 176, Exp.2