miércoles, 7 de diciembre de 2011

EMIGRACIÓN A AMERICA










Hoxe imos recomendar varios enlaces moi interesantes, o primeiro é a páxina web de Torbeo http://www.torbeo.com/ que ten moita información e esta moi documentada, nela podemos atopar o segundo enlace recomendado http://www.ellisisland.org/ nesta páxina podemos atopar antepasados que foron a “facer as Americas”; entre 1881 e 1959 case 5,000,000 millóns de españois embarcaron rumbo o continente americano, foron xentes de Asturias, Cantabria, Cataluña, Andalucia pero a que mais emigrantes enviou foi Galicia, os galegos viaxaron e se asentaron principalmente en Arxentina, Cuba, Venezuela o México pero nesta web o que podemos é seguirlle a pista os que entraron por EEUU, haise que rexistrar para consultar os rexistros completos, pero paga a pena, asi podemos ver que homes e mulleres da nosa comarca chegaron a Nova Iork.



domingo, 7 de agosto de 2011

ANTIGUIDADE DA IGREXA DE BENDILLÓ


A nova mais antiga sobre a Igrexa de Bendilló de que temos constancia e de 1489, daquela xa existia a nosa igrexa tal e como se pon de manifesto no testamento de Ruy Gonzalez de Chan de Pena que aparece transcrito en “ Colección documental del Archivo de la Casa de Otero de Quiroga s. XIII-XVIII” Pablo S. Otero Piñeyro Maseda, Ed. Diputación provincial de Lugo, 2007; na ultima voluntade deste personaxe se recolle a súa intención de que tralo seu pasamento se donasen cinco maravedies para igrexa de Santa Maria de Bendilló:

Ytem mando sepultar este meu corpo no Espital de Quiroga, ante el altar de Santa Catalina, en un posado que ende está, si eu ante non ficere en él sepultura, e rogo a mis conpridores que corregan treu o dito poyo e fagan ande algua parte memoria si la eu non ficere antes. Ytem mando para la prol da yglesia cen marabedis de pares de blancas […] Ytem mando a Santalla de Bendollo veinte maravedís de pares de blancas para la prol da yglesia. Ytem mando a Santa María de Bendilló cinco maravedís para la prol da iglesia [...]”.

É posibel pese a todo que a súa existencia fose anterior, existe un convenio de 12331 entre o Bispo de Astorga Nuño I e a orde de San Xoan de Xerusalem sobre competencias e reparto de dereitos eclesiasticos nas igresas sanxoanistas situadas na diocese de Astorga, nombrando concretamente a igrexa de San Miguel de Montefurado, e dice, “con todalas demas igrexas de Quiroga”, neste derradeiro grupo cabe a posibilidade de que estuvese a Igrexa de Bendilló, que efectivamente pertencia a diocese de Astorga e sobre a cal a orde de San Xoan tiña dereito de presentación2 e patronato3.

Ata parece posibel que a existencia de Santa Maria de Bendilló fuese anterior a aparición da orde de San Xoan no val de Quiroga; non parece moi descabellado que lle ocurriese como a súa veciña Santa Eulalia de Bendollo, que en 12154 foi doada polo rei Afonso IX a Igrexa de Astorga e o seu bispo D. Pedro; en todo caso o seu protagonismo aparece eclipsado por outras igrexas mais importantes e grandes como a de Bendollo, Montefurado ou Hospital.

1GARCIA TATO, I. et al. “Las Encomiendas Gallegas de la O.M. De San Juan de Jerusalem ...” p.49

2Presentaban los candidatos a curas.

3En reconocimiento del patronazgo el cura de Bendilló estaba obligado a pagar al comendador de la Orden San Juan en la Encomienda de Quiroga, “un yantar y seis reales”

4Idem, p.59

lunes, 1 de agosto de 2011

1902 : O GARDA DE CAMPO

Hoxe imos transcribir outro documento interesante achado no arquivo familiar Nogueira Vidal e que podriamos titular como“ Denuncia que hace el guarda de Campo de Cereixido ante el juez de Quiroga por multas impuestas a los vecinos y no abonadas en al año 1902”. Aínda que o documento aparece en Bendilló non fai referencia a infraccións cometidas na nosa aldea senón na veciña de Cereixido, vexamos o seu contido:

Para Juez Municipal del termino de Quiroga

Jose Rodriguez Lopez becino del pueblo de Vilar de Mondelo, correspondiente a su partido y este como guardia de campo de los términos de Cregido(sic) nombrado a publica boz por todos sus abitantes según costa de documento firmado por los cabezas de familia del referido Cereguido y los que no savian acerlo lo icieron dos testigos de otros pueblos a su ruego dandome autorización para multar los ganados que […] a otros escediesen en los sembrados a cotos que el pueblo tubo por en combeniente hacer marcandome una pequeña cantidaz por cada cabeza de ganado para faborecer el corto sueldo que se obligaron a pagarme y despues de multados y coguidos barios de los [...] se resista a pagar la multa impuesta denuncio el echo para que V. guzgue en justicia como qurea necesario á todos individuos que al respaldo se relacionan con esprision de sus nombres y apellidos, clase de ganado que fue multado, dia, ora y mes.

Dios guarde a V. muchos años.

Cereguido 27 de Julio de 1902

El guarda de campo: Jose Lopez

(en el verso)

Relación nominal que espresa los nombres y apellidos de los dueños del ganado multado que se pone a disposición del juzgado.

Francisca Ribera, fué multada el dia tres de junio pastoreando dos bueyes a las once de su mañana en una propiedad sembrada de pan de Manuel Rodriguez y Rodriguez.

Ramiro Ribera, hijo de Jessu Ribera el diecisiete del mismo pastoreando tres cabezas de ganado mayor en terreno que estaba coutado por el pueblo que le llaman os Mogaroys?

Cesario, hijo de Ygnacio […] multado en la misma ora y en el mismo couto pastoreando una baca.

Genoveva Folla, hija de Dionisio Folla fue multada en donde llaman Aborga?, termino coutado con tres cabezas de ganado mayor y un cerdo el mismo diecisiete.

Nunila Gonzalez y su marido Blas Martinez pastoreando dos cabezas de ganado mayor y un cerdo en terreno coutado por el pueblo en el mismo dia diez y siete.

Maria, hija de Domingo Barelas pastoreando una cabeza de ganado mayor en terreno coutado esto el mismo dia diez y siete.

Jose Manuel Rodriguez, con tres cabezas de ganado mayor el dia veinte de junio en terreno coutado.

Nicolas, criado de Aquilino Rodriguez, con dos cabezas de ganado mayor el mismo beyteuno(sic)

Manuel Nugeyra(sic) hijo de Rosa Alvarez con dos cabezas de ganado mayor en el mismo dia."


Como puidemos observar xa con anterioridade as pequenas aldeas se autoorganizan para xestionar a vida en comunidade de maneira pacifica, tentando liquidar os conflitos que surgen na vida diaria da maneira mais satisfactoria para todos os seus membros, asi nesta ocasion vemos como se elixe democraticamente a un veciño en autoridade para resolver as desfeitas que nos campos efectúan os gandos, neste caso, parece que os veciños sancionados non teñen intencion de acatar as sancións impostas polo que o garda de campo apela a unha autoridade por encima del que neste caso seria o Xuíz do municipio de Quiroga, que é a entidade administrativa que se situaria por encima da aldea.

sábado, 9 de julio de 2011

O ARQUIVO FAMILIAR NOGUEIRA VIDAL (1811 - 2011)

Na orixe de moitos dos escritos deste blog están os documentos achados no arquivo particular de Gertrudis Nogueira Vidal que recolle maioritariamente documentos dos seus antecesores, xa vimos con anterioridade neste blog entradas sobre algún dos seus antergos, por iso incluímos unha árbore xenealóxico para maior claridade: xenealoxíanogueriavidal.

As datas que abarca o arquivo van de 1811 até a actualidade e a tipoloxía documental que contén é moi variada, atopamos hijuelas, compravendas, expropiacións, testamentos, permutas, escrituras, sentenzas, correspondencia, etc..

No noso caso define o carácter do arquivo familiar o feito de ser labregos todos os seus membros, polo que os documentos que achamos teñen que ver co devir na vida da xente común do campo galego, durante as datas que abarca.

A totalidade dos documentos que compoñen a colección están escritos en lingua castelá, aínda que en xeral para toda a toponimia úsase o galego; o estado de conservación en lineas xerais é bo, salvo algún caso concreto nos documentos máis antigos.

O maior número de documentos que atopamos é o de Hijuelas, as hijuelas son documentos xurídicos básicos no campo galego, nelas descríbense as propiedades dunha persoa concreta de resultas dunha herdanza, as propiedades van deste terreos e casas, até aveños e ferramentas, son por tanto fundamentais no sistema de propiedade do campo galego. Precisamente nesta linea de documentos xurídicos de propiedade da terra, atopamos que o segundo e o terceiro lugar en importancia dentro da colección ocúpano tamén documentos como son as expropiacións de terras e as compravendas, destas últimas de dez documentos oito son compravendas de terras e dúas compravendas de casas. No caso da familia Nogueira Vidal que principalmente tivo como lugar de residencia Bendilló, destacan un gran numero de expropiacións, isto débese a que o territorio no que se atopa a aldea é unha entrada natural desde a meseta ao interior de Galiza, nel construíuse unha estrada nacional, un encoro hidroeléctrico e a liña do ferrocarril, polo que os veciños foron expropiados en varias ocasións para acometer esas grandes infraestruturas.

Seguindo esta liña de documentos relacionados coa propiedade da terra en cuarta posición temos numerosos documentos de permuta, é pois moita a importancia da terra para o labrego e é o que maioritariamente define a composición deste arquivo familiar.



DOCUMENTO

%

HIJUELAS

19

22

COMPRAVENDAS

10

11

EXPROPIACIONS

16

18

TESTAMENTOS

3

3

PERMUTAS

5

6

ESCRITURAS

1

1

SENTENZAS

1

1

VARIOS

31

36


Logo xa en menor proporción atopamos outros documentos como testamentos, escrituras e un numeroso apartado de varios, no que se inclúen documentos moi diversos que van desde contratos de préstamo, recibos de gastos, contratos de arrendamento, autorizacións, correspondencia, etc...

Estes pequenos arquivos familiares son un valioso recurso de información para a investigación histórica, aínda que na maioría dos casos só préstase algo de atención aos arquivos particulares de personaxes destacados, parécenos de moita importancia tamén estas pequenas coleccións de documentos que dan noticia da vida da xente común, dos nosos antepasados, humildes labregos galegos.



viernes, 8 de julio de 2011

O MARUXO




Aurelio Nogueira, coñecido como "O Maruxo" foi veciño de Bendilló, todo un personaxe na nosa aldea, no futuro faremoslle unha semblanza recollendo o testimonio dos que o coñeceron en vida, nesta ocasión queremos mostrar unha magnifica serie de fotografías realizadas polo fotógrafo de San Clodio: Antonio Vidal (1915-1994), se vos interesa a obra desde gran profesional existe un libro de imaxes publicado polo Concello de Ribas de Sil, que mostra a gran calidade de este autor que xa se pode observar nas fotos que hoxe publicamos; queremos agradecer profundamente a autorización que nos deron para publicar neste blog as súas fotografías.

miércoles, 18 de mayo de 2011

NOVA IMAXE INÉDITA



Hoxe de novo unha imaxe inédita que chegou ata nós grazas a Lucita, nela podemos atopar as dúas fillas da gaiteira de Bendilló, Felisa Vidal, son Lucita e Petra e mais dúas amigas que simulan tocar os instrumentos coma se fosen un cuarteto: clarinetes, bombo e caixa, parece que en Bendilló sempre houbo gran aficción pola música.

miércoles, 13 de abril de 2011

1811: RECOÑECEMENTO E TAXA DE BENS PARA O COBRO DE RENDAS

O documento mais antigo achado no arquivo particular de Gertrudis Nogueira Vidal data de 1811 e consiste nun caderno manuscrito de 61 folios (122 páxinas) que posiblemente tería máis pero faltan os folios do principio e os do final, atados cun fío e en estado deficiente de conservación. A pesar diso podemos extraer a conclusión de que o documento consiste nunha relación de bens de varios veciños elaborada por peritos habilitados para o cobro de rendas por parte da igrexa. Así podemos ler en varios fragmentos o seguinte:

“... proceder a su desempeño vien y fielmente, sin agravios a ningún interesado; en efecto con presencia del testimonio de Apeo, memorial de vienes y poseedores y deligencias con estos practicadas, procedió al reconocimiento y tasa de dichos vienes y subsidiariamente, a la distribución y prorrateo de rentas, entre los poseedores ... “

“ ... de la renta del foral Grande de la Iglesia de Santa Maria de Vendillo [...] sus bienes [...] referido lugar y sus terminos por el qual se pagan por medio de sus poseedores [...] dieciocho canados de vino [...] y según conbenio berbal que sus poseedores y el cura actual y su antecesor D. Josef Diaz de Guitian han hecho según consta del último prorrateo que asi tambien combiene el actual cura parroco D. Joaquin Agustín Arias [...]”

Despois da introdución e exposición dos primeiros folios, o que atopamos é unha sucesión das partidas que compoñen o foral e a quen pertencen: listado de partidas

O listado ten até setenta persoas, como os folios do final do caderno estan deteriorados, supoñemos que a relación de persoas enumeradas seria maior, transcribiremos o contido que fai referencia a Antonio Abelaira (Cima de Vila - Vindillo) con grafía actual para a súa mellor comprensión. Partida de Antonio Abelaira.

En xeral en todas as partidas inclúese unha relación das leiras aforadas cos seus lindes, número de partida dentro do apeo e memorial[1] , descrición, valor e o importe en diñeiro e/ou especies que deben pagar á Igrexa[2] .

Todo o documento esta escrito en castelán, aínda que o galego úsase en todos os topónimos dos numerosos lugares de Bendilló que se enumeran. Desde 1811 até a actualidade moitos deses topónimos cambiaron a grafía e nalgúns casos sufriron modificación, vease Vindillo = Bendilló ou a Esfarrapa = Farrapa.


[1] Definición de Apeo: trátase dun documento xuridico onde se fai reconto e delimitación de todas as heredades que nun determinado lugar correspondian, no noso caso a Encomenda de Quiroga, ben por ser da súa propiedade ou ben por exercer determinados dereitos sobre o mesmo.

[2] Neste caso a Encomenda de Quiroga.

jueves, 7 de abril de 2011

"LA ALDEA GALLEGA. Estudio de derecho consuetudinario y economía popular"

Hoxe imos recomendar unha lectura moi interesante: "La aldea gallega. Estudio de derecho consuetudinario y economia popular" Nicolas Tenorio, 1914; a obra podémola atopar en: http://www.ezaroediciones.com/wp-content/uploads/2008/01/15-g1_la-aldea-gallega.pdf pra todos aqueles que lles interese a Antropoloxía cultural de Galicia. A proximidade de Bendilló coa zona na que se centra o estudo (Viana do Bolo), fai que se compartan moitas semellanzas, polo que a súa lectura é moi interesante pra entender e coñecer costumes que fai ben pouco tempo eran as nosas.

INSCRICIÓN NA FACHADA PRINCIPAL DA IGREXA DE BENDILLÓ

O noso entender reza a inscrición situada no alto da fachada principal da igrexa de Bendilló o seguinte: "HIZOSE ESTA OBRA EN EL AÑO DE 17..4; SIENDO CURA DON JOSEPH DIAZ DE GUITIAN". Temos dúbidas en cando a data, podería ser 1734 ou ben 1794, o certo e que este cura da feligresia de Santa Maria de Bendilló ocupaba o cargo no ano 1752 como se recolle no Catastro de Ensenada, e temos noticia de que xa no ano 1811 a praza de cura estaba ocupada por outro chamado D. Joaquin Agustin Arias. Estas datas só sinalan que se fixeron obras na igrexa, non indican o ano de construcción da mesma que con toda probabilidade e anterior.

miércoles, 30 de marzo de 2011

1720: O PAGO DA LUCTOUSA

Con anterioridade xa mencionamos este imposto chamado Luctuosa que estaban obrigados a pagar os veciños de Bendilló a Encomenda de Quiroga. A Luctuosa consistia en que a morte dun veciño entregabase a Encomenda un obxeto (un animal, diñeiro, prendas de vestir, ...) como símbolo da transmisión do dominio útil o seu sucesor. Este imposto foi moi discutido polos pobos que estaban obrigados o pago de numerosas rentas, foros, impostos tanto a igrexa como a coroa. No caso de Bendilló durante moitos anos loitou nos tribunais pra non ter que pagar a Luctuosa, asi o recollen Isidro Garcia Tato et ali, no libro "Las Encomiendas gallegas de la Orden de San Juan de Jerusalem. Estudio y edición documental: La Encomienda de Quiroga, Tomo II-I" asi contan estes autores o seguinte: "... el 24 de marzo de 1720 un total de 113 vecinos del partido de Bendollo[1], lugares de Fiais (4), Soutordei (26), Sequeiros (11), Paradaseca (7), Os Novais (11), Vilar de Mondelo (7), Bendilló (7), Villaester (11), Bendollo (26), y Soldón (3), dieron poder a Juan Diaz de la Fuente, presdítero y abad de Bendilló, y a Franscisco de Moure y Somoza, vecino de Bendollo, para que presentasen pleito en cualquier audiencia o tribunal contra los abusos que se cometían en el cobro de las luctuosas, llegando a calificar esta carga como sigue:

"Que en los lugares donde residen los otorgantes por los comendadores y administradores que an sido y son de la encomienda de Quiroga, que es de la Relixión de San Juan, se a cobrado y cobra un derecho ynjusto con título de luctuosa, llevando con fuerza y violenzia al fallezimiento de cada persona maior de cada uno de los lugares donde son vezinos los otorgantes y de los forasteros que transitando por esta xurisdicción mueren en ella, la maior caveza de ganado que tenga, o la mexor alaxa que se le alla, practicando su cobranza solamente con todas las personas de ygual estado que los otorgantes y no con los que por su autoridad y poderío les pareze se pueden resistir. Por no tener, como no tienen los comendadores ni sus administradores prebilexio spezial ni otra conzesión para que con causa lexitima puedan executar la cobranza de tal derecho, y respecto de ser como es éste que llaman luctuosa yndevido, asi por falta de título lexítimo para su posesión y toleranzia como por ser un feudo tiránico, yntroduzido contra la Relixión y la xustizia, exaltada a spensas de su real sangre por los católicos monarchas, predeezesores de la Cathólica Magestad de nuestro rey y señor (que Dios guarde) a fin de exsimir y libertar la piadosa propensión natural de Su Real Ánimo a todos los vasallos desta monarchía de la infame servidumbre en que los abía puesto la malizia y la tirania e oposizión que en sí tiene a nuestra santa ley, será causa bastante para que los vezinos que ai en los lugares del partido de los otrogantes, oprimidos con tan rigurosa contribuzión, dexando sus casas, despueblen los lugares, de que resultará no menor daño al Real Patronato, faltando por este medio la que tan gustosamente tributan oi a S. M. ..."

Esta reclamación dos veciños aínda seguia vixente no ano 1753, como recolle o Catastro de Ensenada, os veciños de Bendilló tiñan por esa data un pleito na Audiencia Real ca Encomenda de Quiroga pra non ter que pagar a referida luctuosa.

[1] A Encomenda de Quiroga estaba dividida en partidos pra súa mellor administración e control, asi Bendilló pertenecía o partido de Bendollo.

miércoles, 16 de febrero de 2011

MULLERES NA VENDIMA


Hoxe publicamos un interesante documento gráfico que chegou as nosas mans gracias a xentileza de Sara Mondelo Nogueira, nel vemos as mulleres de Bendilló nas labouras da vendima cando ainda se usaban os cestos de castiñeiro, pola vista parecenos que estan no lugar da Medorra.

lunes, 24 de enero de 2011

“LIBRO DE LOS SECRETOS DE LA AGRICULTURA, CASA DE CAMPO Y PASTORIL”

Non é frecuente atopar libros antigos nas casas da aldea de Bendilló, como no resto das aldeas antes unha porcentaxe moi grande dos veciños non tivo a oportunidade de ir á escola senón que desde moi pequenos íase a traballar, polo que os libros eran un articulo bastante escaso, por iso parécenos interesante mencionar o achado dun unico libro na casa da Hedra, a casa dos Nogueira Abelaira; o libro en cuestion é un libro que tivo moita difusión no seu momento, o seu titulo é: “LIBRO DE LOS SECRETOS DE LA AGRICULTURA, CASA DE CAMPO Y PASTORIL” de Frei Miguel Agustín, editado en 1722 en Barcelona; consiste nun tratado agrario do século XVIII onde se recollen todo tipo de saberes relacionados co campo, sobre o horto, as sementes, a plantación, remedios caseiros para enfermidades, sobre a fabricación do pan, sobre a lúa e os planetas e a súa relación coas plantas, etc.. Todo un manual de agricultura e saberes diversos de grande utilidade para as xentes do campo, o noso exemplar sen dúbida foi consultado moitas veces posto que xa ten un deterioro importante, perdeuse a portada e esta protexido por unha cuberta de coiro bastante tosca cosida con tiras de coiro tamen que lle dá un aspecto bastante rustico. Como vemos en Bendilló os veciños non vivian illados do mundo senón que coñecían aqueles temas que eran do seu interese.

lunes, 10 de enero de 2011

1892: EMIGRACIÓN A CUBA




O Documento[1] que presentamos hoxe sérvenos para estudar outro momento da historia da nosa parroquia. Trátase da autorización que concede Isabel Vidal, veciña de Vilar de Mondelo ao seu marido José Rodríguez López para emigrar a Cuba, no reverso do documento atopamos un certificado expedido polo alcalde de Quiroga D. Severo Álvarez onde di que o mencionado é xornaleiro do campo, vexamos a trascripción detallada de ambos documentos:

“En la casa consistorial de S. Martín de Quiroga á quince de febrero de mil ochocientos noventa y dos. Ante el Sr. Alcalde y mi secretario compareció Jose Rodríguez Lopez vecino de Vilar de Mondelo é Isabel Vidal vecina también del expresado Vilar, provistos de sus correspondientes cedulas personales, manifestando la Isabel que concedía permiso á su marido para que pudiese dirigirse á la isla de Cuba en demanda de trabajo aprovechando el viaje gratis que concede el Gobierno. No firman ninguno de los dos por lo que lo hacen a su ruego Eufrasio Díaz y Manuel Rodríguez vecinos de esta villa [firmas]”“Severo Alvarez, Alcalde del Ayuntamiento de Quiroga, CERTIFICA: que Jose Rodríguez Lopez, vecino de Vilar de Mondelo en este distrito, es jornalero del campo y se dirige a la isla de Cuba con objeto de dedicarse a las faenas agrícolas. Y para que conste á petición del interesado expido la presente que firma en Quiroga a quince de febrero de mil ochocientos noventa y dos. Firmado Severo Alvarez”


Dende 1868 España enfrontouse en Cuba a unha insurrección anticolonial que se estendeu durante dez anos, para contrarrestar esta situación pensouse en promover a inmigración dende a península, así o Goberno comezou a ofrecer viaxes gratuítas a Cuba coa finalidade de levar xornaleiros e familias á illa, neste contexto histórico enmárcase o documento que hoxe analizamos, só un ano antes en 1891 creouse a "Sociedad Protectora del Trabajo Español en las posesiones de Ultramar", é con esta institución con quen viaxará a Cuba o noso protagonista, do porto da Coruña partía o 21 de febreiro de 1892 o buque Alfonso XIII da Compañía Transatlántica levando a bordo a José Rodríguez López coa tenra idade de 24 anos[2] non sabemos canto tempo estivo en Cuba, nin se regreso ou non a Galicia, pero o certo é que as condicións para traballar debéronse volver criticas en 1895 cando comeza a guerra entre Cuba e España, guerra que como é ben sabido finalizou en 1898 coa vitoria de Cuba que logrou a súa ansiada independencia.


[1] Pertence ao Arquivo persoal de Gertrudis Nogueira Vidal.


[2] Asi consta na lista de embarque AHN, ULTRAMAR, 176, Exp.2