jueves, 18 de noviembre de 2010

BENDILLO NO CATASTRO DE ENSENADA DE 1752: PARTE I

Se queremos saber como era a sociedade e a economia da nosa aldea a mediados do s. XVIII é imprescindible consultar o Catastro de Ensenada de 1752, a coroa de España puxo en marcha este proxecto para recoller información de todos os lugares do país coa finalidade última de reunir os datos que lle permitisen pór en marcha unha única contribución.

Ao estudar o Catastro comprobamos que o interrogatorio sobre Bendilló celébrase á vez que o de Villaester polo que a información sobre ambas esta contida no mesmo documento, nós centrarémonos principalmente nos datos recollidos sobre a freguesía de Bendilló, nesta primeira parte analizaremos brevemente o que incumbe á xurisdición, impostos e oficios.

Bendilló era de xurisdición do señorío eclesiástico de Encomenda de Quiroga, propia da relixión dos cabaleiros de San Xoan de Malta ou Xerusalén, teñen pois o dominio xurisdiccional (isto significa que son a autoridade, cobran os tributos e imparten xustiza) e tamén teñen terreos que son do seu dominio directo e que están aforados.

O feito de que o reino de España queira instituir unha contribución única non é casual porque como imos ver son moi numerosos os impostos que teñen que pagar as xentes e deles só uns poucos van á coroa, o resto, a maior parte, cóbraos a Igrexa.

BENDILLO 1752

IMPOSTOS PARA A COROA

1.- Alcabalas e centos ........... 375 reais de vellón.

2.- Sisas, millóns e sisas de carne ..... 315 reais de vellón.

3.- Servicio ordinario e extraordinario ... 96 reais de vellón.

IMPOSTOS PARA A IGREXA

1.- Primicia ............ 43 ferrados e 1/2 de centeo mais 8 maravedies de vellón.

2.- Boto do Apostolo .............. 19 ferrados e maquila e 1/2 de centeo mais 7 canados e 8 quartillos de viño.

3.- Diezmos ........ sen determinar

É precisamente o diezmo o imposto mais gravoso de todos, aínda que o Catastro non apunta a cantidade, cousa que non é casual, era unha cantidade moito maior que a Alcabala e que a Primicia e viña sendo a décima parte de todas as ganancias.

No catastro de Ensenada recóllese que nese momento existía un preito entre Encomenda de Quiroga e os veciños de Bendilló que acudiron á xustiza do rei para non ter que pagar o imposto da Luctuosa, un tributo que se pagaba polos bens das persoas que falecían, como vemos a carga impositiva que tiñan que soportar as xentes de Bendilló era moi grande.

Segundo o catastro en Bendilló había neses momentos 42 veciños [1], entendendo por veciños as cabezas de familia, o número de habitantes sería maior; 54 casas, 25 adegas, 31 currais, 6 sequeiros e 10 casas arruinadas; tamén había un muíño fariñeiro no arroio de Peizais, ademais de 2 tabernas, unha nas casas da “Esfarrapa” e outra no pobo. Vivian entón na súa maioría labregos, segundo o catastro uns 28 que cultivaban as súas propias facendas, 2 aforados, 3 texedoras, 2 ferreiros, 1 carpinteiro, 1 molineiro e tamén unha muller pobre.

Todas estas xentes e os seus capitais debían de producir renda suficiente para o seu mantemento e para o pago dos numerosos impostos que pesaban sobre eles, como vemos Bendilló estaba incluído no réxime señorial galego, este correspondíase cunha organización do territorio de orixe medieval que fragmentaba o territorio e a administración dando lugar a un sistema bastante caótico que xunto á vixencia do sistema foral supuxo unha importante traba para o desenvolvemento da economía da nosa comunidade que como o resto do campo galego non se modernizará até a chegada do s. XX.



[1] Seguramente nesta cifra estean incluídos os veciños de Vilar de Mondelo que pertencian á feligresia de Bendilló.

viernes, 5 de noviembre de 2010

1899: CONSELLO DE FAMILIA

De novo temos nas nosas mans un trio de documentos que xuntos dannos unha vision de como era a vida dos nosos antepasados na aldea de Bendilló ala polo ano 1899:

Doc. nº1

12/02/1899 Acordo do Consello de Familia.

Doc. nº2

12/02/1899 Autorización de Antolin Lopez para que Jose Vidal administre o seu capital.

Doc. nº3

17/02/1899 Autorización para que Antolin Lopez ingrese no exército.

A continuación imos facer unha transcrición dos tres documentos que logo analizaremos mais polo miudo.

Doc. nº1: Trancripcion do acordo adoptado polo Consello de familia en 1899.

“En el pueblo de Bendillo, parroquia del mismo en el distrito de Quiroga, a dia doce del mes de febrero del año de mil ochocientos nobenta y nueve, reunido el consejo de familia que procede a los menores que quedaron del difunto Juan lopez de esta becindaz y an acordado lo que sigue a continuación: siendo puestos los bienes a edictos públicamente tres domingos seguidos y no abiendo interesados que quisiesen llebarlos por mas interes que el de satisfacer las contribuciones abemos dispuesto que por megoramiento en el cuidando y administración de los referidos bienes incluyendo también la parte de Francisco Lopez uno de los herederos que se encuentra ausente fuera de España y no se sabe su paradero se le deja en las mismas condiciones que la de los dos menores Faustina y Antolin y para que este documento sea valedero y surta el efecto que le corresponde lo firmamos a continuación el Consejo de Familia que son Vicente Nogueira, Manuel Rodríguez de Vilar, Manuel Mondelo tambien de Vilar, Martín Lopez y Ramon Losada [Firmas]”

Doc. nº2: Non mesmo arquivo[1] atopamos outro documento do mesmo ano no que Antolin López deixa unha autorización antes de ingresar non exercito para que ou seu cuñado Jose Vidal administre o seu capital.

“ Digo [...] Antolin Lopez vecino de Bendillo que encontrándome menor de edad pero con entendimiento para disponer lo que procede en este documento hallándome en situación de ausentarme del pays para ingresar en las filas es mi voluntad que lo que pertenece a la erencia de mis difuntos padres que quede encargado mi cuñado Jose Vidal de administrar y procurar mi capital sin poderle nadie reclamar que satisfacer las contribuciones asta mi regreso y para que coste espido el presente a doce de febrero del año de mil ochocientos nobenta y nueve. Siendo testigos Jose González y Joaquin Soto de Bendillo y Jose González de Vilar [Firmas]”

Doc. nº3: Trascripción literal do documento de autorización ante o concello de Quiroga para que Antolin López Rodríguez, de 18 anos de idade poida alistarse voluntario no exercito asinado polo seu titor José Vidal Nogueira.

“Autorización. En la casa consistorial de Quiroga a diez y siete de febrero de mil ochocientos noventa y nueve: ante el Sr. Alcalde D. Vicente Maria Alonso y mi secretario, comparecieron: Jose Vidal Nogueira, casado, labrador y vecino de Bendilló y Antolin Lopez Rodríguez, de diez y ocho años de edad huérfano de padre y madre y de la misma vecindad, manifestando el primero: que, como tutor del Antolin, nombrado por el consejo de familia, y puesto que dicho mozo desea ingresar en el ejercito como voluntario, desde ahora le concede la autorización o consentimiento necesario para dicho objeto. Fueron testigos de dicha manifestación D. Jose Casanova, D. Julio Taboada, quienes firman, de todo lo cual yo secretario interino certifico” [Firmas]”


Da análise destes documentos extraemos a conclusión de que a nosa comunidade labrega a finais do século XIX tiña un alto grao de organización e capacidade propia para tomas decisións relativas a bens e persoas e era capaz de artellar solucións ela mesma sen ter que acudir ao exterior, asi constatamos por escrito a existencia de consellos de familia cuxas decisións eran respectadas e cumpridas por todos como asi demostran estes documentos que analizamos, eles permítennos seguir o percorrido vital dunhas persoas da nosa aldea, o protagonista principal é Antolin López un mozo de 18 anos, que non é alleo ao contexto histórico que lle toco vivir, este non é outro que o dun pais que viña sufrindo varias guerras civís simultáneas, a de Cuba, a Carlista, etc.. que demandaron un gran número de homes para loitar, o que obrigou ás autoridades a impor o servizo militar forzoso que en teoría era para todos pero que en realidade recrutaba sobre todo aos mais pobres posto que os ricos pagaban para librarse do servizo, asi vemos como Antolin vai a filas, seguindo os pasos do seu irmán Francisco, que xa entón estaba na guerra en paradoiro descoñecido, cantos mozos da nosa aldea seguirían o mesmo camiño é algo que ignoramos, pero é posible que o caso que analizamos hoxe non fose o único.

[1] Arquivo persoal de Gertrudis Nogueira Vidal