jueves, 27 de mayo de 2010

APUNTES SOBRE ASOCIACIONISMO AGRARIO EN BENDILLÓ

Entre finais do século XIX e principios do XX houbo en Galicia mais de mil sociedades agrarias na súa mayor parte de ámbito parroquial, no caso de Bendilló entre 1931 e 1936 temos noticia da existencia de duas organizacións asociativas, a Sociedade Obreira de Bendilló, vinculada a UGT e outra de carácter anarquista formada na súa maior parte por afiliados á CNT.

A información que temos da primeira organización é moi escasa, só podemos confirmar á súa existencia porque un dos seus membros Victorino Nogueira Nogueira, natural de Quiroga e veciño de Bendilló, foi xulgado a edade de 26 anos tralo Alzamento por soborno, pertencia a Sociedade Obreira de Bendilló e militaba no sindicato UGT.[1]

Para a organización anarquista temos máis información grazas á obra “A CNT na Galicia 1922-1936” de Dioniso Pereira, nela recollese que 53 veciños da aldea de Bendilló intentaron constituir unha “Comuna Agrícola Libertaria”, procedendo a repartir as propiedades do párroco entre tódalas familias e convertindo a retoría no local do sindicato[2], ademais promoveron unha colecta solidaria de tódolos sindicatos federados a CRG en xuño do 36 para adquirir un tractor, contribuiron a colecta as mulleres libertarias da Coruña recadando pola rúa 103,25 pesetas, entre elas contribuiu a colecta cunha peseta Sebastiana Vitales[3] destacada figura, membro da FAI (Federación Anarquista Ibérica) e fundadora de “Mulleres Libres” na Coruña. Lamentablemente esta mostra de asociacinismo agrario foi interrumpida bruscamente pola sublevación militar en 1936.

A influencia das ideas anarquistas na aldea de Bendilló debeu ser importante posto que na celebración do IV Congreso da CNT celebrado en Zaragoza entre os dias 1 e 10 de maio de 1936 asistiron por Bendilló 35 afiliados[4], o frente desta representación estaría sen dúbida Antonio Alvarez Fernández, nomeado delegado por Bendilló e Lugo, militante da CNT e secretario do sindicato en 1932, 1933-1936 e que foi fusilado en Lugo en 1939.[5]

martes, 11 de mayo de 2010

CARTA DEL ALCALDE DE QUIROGA DE 1872, al alcalde de barrio de Bendilló.

O documento aparece selado co selo do concello de Quiroga e vai firmado polo Alcalde de Quiroga de 1872, vai dirixida a carta o Alcalde de barrio de Bendilló.Ten unha nota á marxe onde parece ser que a mesma orde hase de facer extensiva ao resto de alcaldes de barrio da provincia. Ademais de sinalar o mal estado dos camiños en 1872 resúltanos rechamante o feito de que dos montes do comun sacábase un gran proveito, o monte en man comun era pois unha importante fonte de riqueza para os veciños nese intre. (Documento procedente do arquivo persoal de Gertrudis Nogueira Vidal).



“El mal estado en que se encuentran los caminos de este municipio, está dando lugar a desgracias y a que se formen un mal concepto de sus habitantes por el abandono en que se hallan las vías de comunicación, no solamente entre pueblo y pueblo, si no también los que conducen a los montes del común de los que se saca tan gran provecho.
Varias veces esta alcaldía se ha dirigido a los alcaldes de barrio para que en cumplimiento de sus deberes tratasen de componer los caminos correspondientes a sus demarcaciones sin que las frecuentes citaciones? hubieran dado resultado alguno satisfactorio. Decidido pues a que esto se lleve a cabo aun empleando medidas de rigor que contra mi carácter me vea en la necesidad de aplicar, he acordado prevenirle a V. por medio de la presente que desde esta fecha en adelante dedique V. dos días en cada semana cuando menos con el concejo al arreglo de todos los caminos tanto particulares del pueblo como transversales, incluso el real, en la parte que le corresponda que están a su cargo hasta dejarlos en buen estado. También dispondrá que los propietarios colindantes con los caminos limpien las zarzas que salgan a ellos y levanten los portillos y recojan las piedras que haya en sus respectivas fachadas, y de no hacerlo pondrá V. peones que lo ejecuten por su cuenta.
Del recibo de esta orden se servirá V. darme aviso así como cada semana de los trabajos ejecutados, en la seguridad de que si así no cumple con lo que se le previene, tendré el disgusto de imponerle la multa de diez pesetas por cada vez que falte ¿su perjuicio? de proceder a lo que haya lugar en caso de desobediencia. Quiroga a 6 de Noviembre de 1872”





martes, 4 de mayo de 2010

O TOURO DE BENDILLÓ: Laio polo antroido de tempos idos



De novo un estupendo artigo escrito por Xosé Mondelo sobre o Entroido en Bendilló, publicado no xornal "A Nosa Terra" nº1257

O TOURO DE BENDILLÓ: Laio polo antroido de tempos idos

En tempos celebrábase en Bendilló un antroido moi singular, e velaí as imaxes que non menten. Un antroido que cumpría todos os rituais propios desa celebración. Non nos sería doado imaxinar todo o potencial lúdico desta festa no mundo rural de non contarnos co testemuño oral das persoas de máis idade ou de evidencias gráficas como estas vellas fotografías.
Este lugar do concello de Quiroga, deitado na aba da montaña, a medio camiño entre o Sil e a serra alta, collendo cara a Montefurado, é a capital galega do aceite e o berce da lendaria gaiteira Felisa Vidal Nogueira, que tantos corazóns ten aledado polos campos de festa da Galicia do primeiro terzo do pasado século. Como outras aldeas do país, este universo harmónico –rico e pleno malia súa humildade- deu en esmorecer paseniñamente até ficar no silencio. E neste silencio dos nosos lugares foi afogando tamén a festa: aquel antroido de Bendilló, aquela festa do San Xoán das Farrapas.
Só neste universo autónomo e rural é posible entender o auténtico sentido do antroido, unha festa na que todos se confundían e participaban, nun tempo en un espazo con regras de seu e por todos acatadas. O touro e o toureiro eran os personaxes centrais deste antroido, os máis temidos e agardados. Canto medo non teñen pasado os rapaciños da aldea en vendo baixar o touro desde o cimo até o fondo do lugar, a topar en cantos se lles ponían diante! Canto rebumbio na aldea! O touro, os cornos do touro! Como noutros antroidos de Galicia e do mundo adiante, a presenza dun animal a escorrentar as xentes. Así no veciño concello de Brollón, a ferocidade do oso de Salcedo e dos seus acompañantes, baixando da serra para atrapar nas súas poutas a concorrencia e perseguila incansable polos rueiros. E o touro de Manzaneda ou a morena de Laza.
O feito diferencial do antroido de Bendilló é que canda o touro aparece a figura do toureiro (quizais nunha simbiose de elementos ancestrais con outros propios da tauromaquia).O touro feito cun armazón de madeira, recuberto dunha saba de cores, do que sobresaían os cornos máis feros e picudos, e do que termaba un mozo forte a habelencioso. Ao seu carón o toureiro, ámbolos dous de camisa e calzas brancas e fitas de cores, a turrar dos miróns e dos nenos, sempre con coidado de non magoalos, mais si de lles meter o susto no corpo.
Era o martes de Antroido cando estes dous personaxes corrían a aldea toda, de arriba a abaixo, sen descanso. O día grande da festa: o día da gran mecada, dos disfraces máis ocorrentes, da pampóniga –unha esbelta figura que chegaba aos tellados das casas- das carrozas sobre os carros dos bois e do baile na aira, as portas das adegas sempre abertas. Unha festa á que non faltaban os mellores grupos de música daquel tempo, na que tantos anos teñen tocado os Celtas, os Trintas e Os Trabazos, cando non se botaba man dos numerosos músicos do pobo nos días menores, pois sempre houbo unha gaita, un bombo ou un requinto nas casas.
Ese día ceibaban as cabalerías polas hortas, entre a cebada dos vecinos, a outro marchábanlle co pote ou cun xamón... e así as trangalladas máis inocentes, sen que ninguén se anoxase. Nenos, vellos, rapaces, mulleriñas, xentes da contorna, todos a participar destes días de ledicia, liberadora. O carnaval non ten dono, é do pobo.
O martes era o estourido final dun tempo que comezara co domingo fareleiro, mozos e mozas a se enzoufaren as caras de fariña ou cinsa, as mans ben molladas na feluxe do forno. Batallas de mulleres e homes nas que tamén se usaban os tascos do liño como arma; queimábase o refugallo do liño e botábanse ardendo á cabeza ou entre as pernas ... se se podía. Un enredo que se mantiña ao longo de todo tempo de antroido, cunha carga sensual que tamén estaba moi presente nas celebracións do xoves de compadres e de comadres.
Este día os rapaces facían as comadres, unhas bonequiñas de esquelete de palla e recubertas de papel de cores, a cada cal máis bonita, que espetaban en longos rascallos, saíndo en procesión pola aldea, un pasarrúas con banda e todo (as mozas desde os corredores a tratar de alcanzar as comadres). Ían cos fachóns e coas comadres e queimábanas, as rapazas atrás deles tentando que non as queimasen. Tratábase dun novo combate cheo de colorismo e sensualidade, unha loita por lucir a comadre máis bonita e non deixarse dobragrar polo outro sexo. O xoves de compadres eran elas as que tiñan que agudizar o seu poderío: facer o compadre máis lucido e non deixarse vencer, conseguiren que o boneco ardese entre as chamas.
O carnaval era de todos, novos e vellos. Daquela había moita necesidade, mais tamén moita ledicia. Cada un divertiase como mellor podía. Mais este tempo acabou. Despois da guerra non se puido celebrar moito o antroido: xa non deixaba o goberno. Así e todo, os de Bendilló sempre foron amigos da festa e seguiron a correr o antroido até ben anos despois.Uns anos, contra os cincuenta, nos que a mocidade deu en marchar polo mundo adiante, como antes fixeran tantos, e as casas foron pechando e non houbo máis música nin volveu a amosar o touro os seus cornos prateados. Todo se volveu soidade e pranto e non había gana ninguna de trangallada. Só de laiarse de tanta falsa antroidada como asolaba a patria. E de lembrar no silencio da memoria, e desde a distancia, aqueloutro tempo feliz e popular na Galicia amada. Ai, aquela festa das Farrapas a aquel antroido de Bendilló, aos que acudían os vecinos todos da redonda, desde Vilaester a Chao da Casa.