martes, 23 de octubre de 2012

O CASTRO DE PENADOMINGA


     Existe moito descoñecemento e confusión sobre o castro de Penadominga, os paisanos falan dun castelo con torre, e os investigadores unhas veces o situan na parroquia de Bendilló e outros na de Bendollo, tentaremos arroxar algo de luz ao asunto.

No Plan Xeral de ordenación Municipal de Quiroga dáselle ao lugar a denominación de Castro de Bendollo1, pero é coñecido popularmente como Castro de Penadominga esta situado nun espolón de forte pendente, preto do arroio de Peizais, ao norte parece ser que existe un corte que o fai innacesible e ao leste conta con tres fosos defensivos, é por tanto un asentamento fortificado, localizámolo no instituto xeografico nacional coas coordenadas UTM 29 x=648.600 y=4.700.800 (aprox. Lat. 42º26'43.39'' N e Lon. 7º11'38.82''W) e podemos observar unha interesante vista aerea onde se ven os muros de antigas construcións, persoas que o visitaron hai poucos anos indícannos que é innacesible desde Bendilló e existe un camiño desde Bendollo que leva ao lugar aínda que ao non estar limpos os camiños nin o lugar parece posible que a vexetación impida a súa observación, ademas o lugar a sido expoliado en numerosas ocasións polo que o xacemento esta en mal estado. 

     Cronoloxicamente o xacemento se situa entre os séculos IV e V d.c. Aínda que non foi obxecto dunha excavación sistematica; nos anos 50 D. Jose Perez achou diferentes restos arqueoloxicos que datan o xacemento: ferramentas de ferro, ceramica comun, ceramica sigillata, moedas, aneis, pezas de vidro e diferentes pezas de bronce entre elas varios botóns de bronce hispanorromanos que puideron ser da vestimenta dunha persoa ou do arnes de algun animal, tamen fibulas de bronce que se usaban no vestir das xentes, en concreto aparecen tres fibulas de distinta tipoloxia, pero sen dúbida o achado mais importante é a aparicion dun taboleiro de xogo chamado alquerque de nove2 e que é un dos mais antigos achados en galicia, este tipo de xogo seria un precedente das actuais damas, o xadrez ou o tres en raia; todos estes materiais están no Museo Provincial de Lugo e algúns forman parte da exposición permanente do Museo. 




     O asentamento parece estar habitado en diferentes períodos históricos  a planta circular das construcións apunta a unha orixe preromano, polo que a súa denominacion é a de Castro, moitos castros da idade de bronce e do ferro foron posteriormente ocupados polos romanos, existen moitos exemplos similares na serra do caurel, por exemplo: O Castro da Torre ou o de Vilar, en todos os casos a súa ocupación esta directamente relacionada coa explotación da mineria aurífera.

Pero a presenza humana no lugar non decae coa caida de Roma senón que persiste, asi parece apuntar o achado no castro de broches de cinto de época visigoda que se datarian de fins do século VI ao século VII, segundo os investigadores Jorge Lopez Quiroga e Monica Rodriguez Lovelle as pezas achadas en Penadominga non son anteriores ao ano 585 momento no que se produce a conquista do reino suevo de Galicia por parte dos visigodos e son pezas cunha clara influencia indixena.

      Non temos notica sen con posterioridade mantívose a ocupacion do asentamento, pero o que é seguro é que como minimo durante cinco séculos viviron persoas no lugar, para algúns autores o abandono dos castros deu paso ao nacemento das aldeas, tal e como as coñecemos actualmente, pero sen ruptura senón como unha evolucion na forma de asentarse no territorio das xentes cuxos antepasados viviron no castro.

1 Referencia no catalogo da Xunta: XA018
2 Esta peza aparece erroneamente na prensa “Caminata milenaria hacia Penadominga -la Voz de Galicia 11/01/2002” como "una pizarra de 47 por 32 cm en la que fue grabado un dibujo de la planta de un castillo o torre que debió de alzarse en lo alto del roquedal" esto non é certo a pizarra é un tabloleiro de xogo como explicamos.

viernes, 21 de septiembre de 2012

A EMIGRACION CARA O NORTE: PARTE I


      Hoxe esta imaxe colgada no Facebook de Bendilló por Sara Fernandez Vidal, nos dá pé para falar doutro tema que deixou unha forte pegada nas xentes de Bendilló: a Emigración.
Nesta fermosa estampa aparecen os seguintes homes de Bendilló e Vilar de Mondelo que emigraron cara o norte (e dicir EEUU) a finais dos anos 20 e principios dos 30, de izquierda a derecha:

1.- Ramon Nogueira
2.- Lino Nogueira
3.- Casimiro Mondelo
4.- Alvaro Vidal
5.- Ceferino Vidal
6.- Casimiro Nogueira
7.- Teodoro Diaz

      En concreto a imaxe foi tomada seguramente en Nova Iork, entre 1928-1932, podemos facer esta afirmación porque é nestes anos cando un dos protagonistas da imaxe, Ceferino Vidal, permanece no norte. A sensación que transmite a imaxe, é a de uns homes exitosos que acadaron o soño de gañar a vida en Nova Iork, bos traxes, reloxos no peto e puros habanos, pintanos a estampa da prosperidade; pero tras esta idilica imaxe atopabase outra realidade ben distinta.

      O señor Ceferino xa intentou no ano 1914 acadar o soño americano, asi consta na base de datos da Ellis Island, o 24 de Abril de este ano chegou a Nova Iork un mozo de 21 anos de nome Ceferino Vidal, viaxaba no Mauritania procedente de Liverpol en compañía de outros homes de Quiroga1, pero esta primeira aventura non saliu ben, él e todolos que de Quiroga viaxaron o seu carón foron deportados de novo cara a Galicia.

      O noso protagonista volveu a Nova Iork anos despois, ya casado e con duas fillas, deixounas en Bendilló e foi en busca dunha vida mellor, non sabemos porque porto entrou ou se fixo o viaxe primeiro a outro destino a despois os EEUU, o caso e que residiu en Nova Iork dende 1928 ata 1932 ano no que retournou ca súa familia. Da súa estancia ademais da foto que encabeza este artigo temos unha carta que ofrece unha testemuña das dificultades que atopaban os emigrantes na súa busqueda de maior benestar. Na carta enviada por Ceferino a seu primo Jose Vidal2 relata o seguinte:

Sr. Jose Vidal
Bendilló
Mi mas estimado primo esta es para decirle que recibi una carta suya y enterado de ella veo que esta bien de salud de lo que me alegro infinito quedando yo bien por el momento
pues querido primo con respeto a lo que me dice si le podia mandar mil pesetas pues le digo que lo siento bastante el no poder complacerle en sus deseos porque yo bien reconozco en el apuro que se ve un hombre en esas ocasiones pero hoy ya le digo me es imposible porque todo lo que tenia se lo mande a un amigo a la Habana para venir para este y todavía no vino que esta muy grave para venir, ahora que para otra ocasión mas tarde puede ser que se lo pueda mandar yo de buena gana se lo mandaba ahora, pero no puedo pues tambien me dice que queria mandar el muchacho para esta pues alla usted pero mi consejo no lo mande yo le voy a esplicar todo como es tiene que mandarlo a Cuba para mandarlo alli necesita 1000 pesetas luego en Cuba no gana ni para comer y para venir de Cuba para esta le cuesta como 600 pesos americanos y despues aun no se sabe como le andará la cosa que muchos los llevan para España por no podernos sacar a tierra y otros salen y despues que estan en tierra los agarra la emigración y los lleva para sus paises despues de tenerlos 3 o 4 meses presos, asi que fijese como esta la cosa ahora yo no le quito que venga alla ustedes yo le digo todo lo que se, sin molestar más su atención salude a mi familia y a Julio y a toda su familia y usted revibe los mayores aprecios deste su primo que le quiere y verlo desea.
Ceferino Vidal

Señas son: 406 Simon ave.
Lackawanna N.Y. U.S.A.

Marzo 15 de 1929
Dispense del segundo apellido que es […] que no la vaya agarrar otro3

      O que se reflexa nesta carta son as enormes dificultades que habia en Galicia e que son a causa da emigración e as penalidades que tiñan que sufrir os nosos paisanos cando se decantaban por esa via, a deportación, a carcere, a separación da familia, etc.. como vemos non eran as cousas do cor de rosa que a foto parecia transmitir, a emigración, o fin, era un drama e só uns poucos lograban materializar o soño americano, todos os que aparecen nesta foto regresaron a Galicia.

1Na base de datos figuran como procedentes de San Martín – Lugo, o nome da vila de Quiroga é o de San Martin de Quiroga, ainda que hoxe só se usa Quiroga.
2A carta pertenece o arquivo familiar da familia Nogueira Vidal.
3No sobre figura o destinatario Jose Vidal “Zanfona” este non é o segundo apelido, senon o alcume co que se conoce a Jose en Bendilló, o home era coñecido por tocar este instrumento tradicional galego: a Zanfona.

viernes, 24 de agosto de 2012

FOTOGRAFIAS ANTIGAS


Para os que estes dias estedes por Bendilló, vou recomendar unhos libros de fotografías antigas que se poden mercar en Quiroga e San Clodio e nos que saen fotos de xente de Bendilló, o primeiro leva por título “Os nosos devanceiros: Quiroga, Ribas de Sil e O Courel” recopilado por Jesús Rio e Manoel Carrete, podedelo atopar na librería Celia na rúa Real de Quiroga, fotos en blanco e negro moi interesantes; a outra recomendación é o libro de fotos de San Clodio do xenial Antonio Vidal, neste blog xa publicamos algunha das súas fotos, lembrade o Maruxo, pois xa se pode atopar o libro e cd no bar Central de San Clodio, nada mais engadir, que pasedes todos boas festas do San Xoan, vémonos en Bendilló.

lunes, 2 de julio de 2012

ESTAMOS DE VOLTA

Ola! despois dun tempo no dique seco, regreso con novas enerxias pra seguir contando historias de Bendilló, revisando os comentarios encontreime co do bisneto da Sra. Balbina Losada, que por desgracia non lin ata hoxe, interesame a historia do Sr. Hilario, asi que calquera que me queira contar cousas sobre él será moi benvido, pra contactarme: anacelta@hotmail.com

1886: VENTA DA TERRA DO ATRIO DA CAPELA DE SAN XOAN DAS FARRAPAS



No ano de 1886 temos un documento no arquivo da familia Nogueira Vidal que da testemuña da venta da terra do atrio da Capela de San Xoan das Farrapas, por parte de dous veciños o arcipreste de Quiroga:

“En la villa de San Martin de Quiroga y diez ocho de Agosto de mil ochocientos ochenta y seis, presentes los […] testigos, se presentaron Juan Lopez, casado, mayor de cincuenta años, vecino de Bendilló, provisto de su cédula personal y su convecino Atanasio Losadas, casado, mayor tambien de cincuenta años con su cédula personal y dijeron que, estando en el pleno uso de sus derechos civiles, vendían a Don Antonio Taso, arcipreste de Quiroga, que exhibió su cédula, número 143.
El primero, como unas tres maquilas de terrenos con algunas cepas y olivos al sitio que le llaman de la Esfárrapas, término de dicho Bendilló, que linda por naciente con camino público y por los demás puntos con terrenos de Domingo Nogueiras, vecino de Fiáis y mas […] al vendedor cuyo terreno se lo vende por la cantidad de siete cientos cuarenta reales y el Atanasio Losadas le vende en el mismo término, como unos dos cuartillos de terreno con un olivo en la cantidad de ciento treinta reales: cuyos terrenos venden a dicho Sr. Arcipreste con todos sus derechos y servidumbres para que los destine al atrio de la capilla, titulada de la Esfárrapas; los los vendedores se obligan con sus bienes habidos y por haber a hacer validas dichas ventas y lo mismo sus herederos y el comprador se obliga a facilitar paso de carro, a pie y con bueyes uncidos para el resto de la finca de Juan López, advirtiendo que dicho Sr. Arcipreste adquiere esta obligación por sí y a nombre del señor cura párroco que en tiempo fuese del referido Bendilló y lo mismo el dejar corrientes las aguas de la plazuela que se forme, al construir el muro, por medio de ahujeros, sin que nadie tenga derecho a privar de las que corresponden a cada propietario: ambos terrenos estan ya demarcados, como saben varios vecinos de Bendilló y las cantidades mencionadas las reciben en el acto en monedas corrientes de manos del comprador, siendo testigos de este contrato Don Angel Mourenza, Eugenio Rodriguez y Jose Benito Diaz, vecinos de San Martin que con vendedores y comprador firman. [rúbricas]”

Este interesante documento de compraventa data a construcción do atrio1 da capela da Farrapa, no ano 1886 no que ocorre esta transacción, a Encomenda de Quiroga xa non tiña no val de Quiroga ningunha igrexa, tras cincocentos anos de dominio absoluto no val todo o seu poder estaba desfeito por causa das leis desamortizadoras, a nosa igrexa que pertenzeu moito tempo a o Arzobispado de Astorga, nesta epoca seguiu adscrita á diocese de Astorga, non é ata moito despois no ano 1955 cando procedese o cambio a diocese de Lugo, a que pertenze na actualidade. Asi a compraventa do terreo do atrio faise ó arcipreste de Quiroga, que tiña a sé na vila de San Martin (a actual Quiroga), os centros de poder local trasladaronse das antiguas sés da Encomienda: os Novaes e San Salvador de Hospital cara a San Martin, onde ainda se manteñen. Centrandonos no contido do documento o primeiro que nos chama a atención son os cambios que o paso do tempo introduxo na toponimia, o que hoxe chamamos capela das Farrapas antes chamabase capela das Esfarrapas, como sempre que tratamos con textos antiguos as unidades de medida que utilizan xa estan esquecidas na actualidade, neste caso aparecen a maquila e o cuartillo2 como unidades de superficie.O documento da fe asemesmo dos cultivos principais do lugar, que non son outros que a vide o e olivo; e recolle todo o relativo os usos e costumbres que teñen que ver cas augas, as servidumbres de paso e todo aquello que atinge as labores agrárias é que é necesario deixar craras para evitar futuros problemas. Ainda que non temos noticia da data de construcción da capela das Farrapas este documento nos axuda a entender que a capela é anterior a 1886 e hoxe en dia segue destinada o seu uso orixinal o culto e devoción por San Xoan o patrón de Bendilló.


1O Atrio é o terreo situado xusto frente a porta de entrada, que esta cuberto cun tellado que sosteñen dous pilares de pedra.
2 Equivalencia da maquila = 66 m2; equivalencia do cuartillo = 10 m2


domingo, 6 de mayo de 2012

NA IGREXA PARROQUIAL


Un pequeno tesouro que posúe Bendilló atopase na súa igrexa parroquial, lexos de olladas indiscretas no campanario temos unha fermosa campá datada no 1678; de que xa vai velliña dá conta o estado no que se atopa, por desgraza ten unha fenda profunda que xa fai imposible o seu uso pra chamar a misa, menos mal que ainda temos outra campá operativa, mais moderna. Cantas belas postas de sol sobre ou rio Sil teran contemplado...

sábado, 24 de marzo de 2012

PATRIMONIO GALEGO

Hoxe vou recomendar a visita a un proxecto interesante que atopei gracias o Facebook, neste enlace podedes ver unha pequena conferencia do ideologo do proxecto:
o proxecto en cuestión trátase de unha paxina web que recolla o patrimonio cultural de Galicia, coa colaboración de todo@s, unha especie de Wikipedia do patrimonio, unha idea moi orixinal á que calquera de nos pódese sumar: http://patrimoniogalego.net/ xa levan catalogado mais de 1000 bens culturais.